یهودیت یکی از ادیانی است که توسط فرزندان ابراهیم از طرف خداوند آورده شدهاست که پیروان آن عموماً فرزندان قوم بنی اسرائیل هستند. این دین نخستین دین ابراهیمی و نیز توسط بسیاری، نخستین دین یکتاپرست به شمار میرود. پیامبر یهودیان موسی نام دارد و کتابی که به وی منسوب میکنند تورات نام دارد.
«یهود» واژهای عربی است که وارد فارسی شده و پارسی این واژه «جهود» است. در ایران، از عنوان «کلیمی» یعنی پیرو موسی نیز برای نامیدن یهودیان استفاده میشود. در واقع کلیمیان ایران عمدتا از نسل افرایم فرزند یوسف هستند در حالیکه یهودیان اصالتا از نسل یهودا هستند.
ملّت ابراهیم، حدود ۲۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح به کنعان مهاجرت کرده سکنی گزیدند.این قوم دارای حکومتی واحد نبوده و به صورت ۱۲ قبیله (سبط) بسر میبردند. هر سبط دارای استقلال بود و توسط مسن ترین یا جنگاور ترین فرد اداره میشد. از افراد شاخص قوم یهود میتوان سموئیل، طالوت(شائول)، داوود وسلیمان را نام برد. سموئیل از انبیاُ الهی و قاضیان قوم یهود بود که آنها را از داشتن پادشاه منع میکرد. وی تعالیم حقیقی را رواج میداد و از جهت اخلاقی قوم یهود را بسیار تربیت کرد. طالوت نخستین پادشاه قوم یهود بود، پس از وی داوود و سپس سلیمان نبی و دیگر انبیا یا پادشاهان حکومت کردند. یهودیان در بسیاری از کشورهای جهان ساکن هستند. برای مثال در ایران بیشاز ۳۵۰۰۰ یهودی وجود دارد، که این، پس از فلسطین ،ایران را دومین کشور پرجمعیت یهودیان در خاورمیانه کردهاست که در مجلس ایران نیز نماینده دارند .
پیدایش یهودیت[]
پیدایش این دین با آمدن دستور خدایی بر موسی در آتش روح خداوند آغاز شد، و به نامهای چون: دین عبری، دین بنیاسرائیل، دین کلیمی و دین یهودی آشنا است. رابرت هیوم در کتاب ادیان زنده جهان میگوید «این واژه نخستین بار در حدود یکصد سال پیش از میلاد مسیح در ادبیات یونانی- یهودی به کار رفتهاست و واژه دیگری که تمام تاریخ این دین را در بر بگیرد، وجود ندارد.». مأموریت اصلی، موسی، بر دو چرخه استوار بود. نخست دعوت بنیاسرائیل به عبادت خدای یکتا یا یهود و دوم آزادی قوم بنیاسرائیل از اسارت فرعون مصر بود. موسی با آوردن تورات از جانب خداوند، قوم خود را به راه رستگاری هدایت نمود. بعد از موسی، یوشع رهبری بنیاسرائیل را برعهده گرفت و بعد از یوشع، پیامبران زیادی با آوردن کتاب مقدس، هدایت قوم بنیاسرائیل را عهدهدار شدند. یهودیان، عهد قدیم را محصول تعالیم انبیا، خود میدانند، تعالیمی که از موسی (حدود ۱۲۵۰سال قبلا از میلاد)شروع و به ملاکی (حدود ۱۶۰ قبل از میلاد) ختم میشود. عهد قدیم، میراث گرانبهای موسی و پیامبران بنی اسرائیل محسوب میشود. از عهد قدیم دو نسخه مهم قدیمی موجود و در دسترس است: یکی به زبان اصلی، یعنی عبری و دیگری به زبان یونانی که به ترجمه سبعینیه (با هفتادتنان) معروف است. قدیمیترین نام عبری کتاب مقدس هاسفریم به معنای الکتب میباشد.
یهودیت از قدیمی ترین ادیان روی زمین است.و پس از دین زرتشتی دومین مذهبی بودکه خدای را به یگانگی پرستید.در جهان سیزده میلیون یهودی زندگی میکنند. مذهب بهودیت برای تمام زندگی و جزئیات آن دستوراتی دارد که هم در تورات مکتوب و هم در سنت شفاهی آموزش داده میشوند. کتاب مقدس ایشان تورات است که اکثر یهودیان معتقدند خداوند آن را نوشتهاست.
اعتقادات[]
میمونید یک معلم معروف یهودی در قرن دوازدهم بود که فهرست اعتقادات سیزده گانهٔ یهودیان را چنین تنظیم کرد:
- خدا همه چیز را خلق نمود و هم چنان همه چیز را اداره میکند
- تنها یک خدا وجود دارد که در همه چیز کامل است
- خدا بدن ندارد و شبیه هیچ چیزی در این دنیا نیست
- خدا همیشه بوده و همیشه خواهد بود
- انسانها باید تنها برای خدا عبادت کنند
- کلام تمام انبیای بنی اسراییل درست است
- پیش گوییهای موسی درست است و او بالاترین پیامبری است که بوده و خواهد بود
- خدا تورات را به موسی داد
- تورات تغییر نخواهد کرد و تورات دیگری هم نخواهد آمد
- خدا افکار و اعمال همه را میداند
- خدا مطیعین دستوراتش را پاداش و مخالفینش را عذاب خواهد داد
- مسیح خواهد آمد
- خدا مردگان را به زندگی بر خواهد گرداند
میتزووت[]
میتزووت یا دستورات، اعمال مطرح در مذهب یهودیت را میتزووت میگویند. میتزوا دستوری است که خدا به مردم میدهد. برخی میتزوا را به عمل صالح یا نیکوکاری ترجمه میکنند. ششصد و سیزده میتزووت برای یهودیان لازم است که انجام دهند. برخی در زندگی روزمره داخل هستند و برخی در مواقع خاص صورت میگیرند. بسیاری از این دستورات را الان نمیتوان اجرا نمود چرا که معبد مقدس اورشلیم تخریب شدهاست.
دستورات[]
یهودیان معتقدند موسی ده فرمان و تورا را از کوه سینا با خود پایین آورد. و به جز پنج کتاب یا سفر موجود تورا محتوای دیگری هم دارد که آن را میشنا یا تورای شفاهی هم مینامند که توضیح میدهد میگوید چگونه قوانین پنج سفر را انجام بدهیم. تفسری که بر این میشنا نوشته شد هاست گمارا نام دارد و با هم این دو کتاب را تلمود مینامند. یهودیان سنتی معتقدند خداوند تورای مکتوب و شفاهی را به موسی داد و او آنها را با رعایت امانت به یهودیان رسانید و آن چه که امروز در دست ماست هم دقیقا همان است و باید همه دستورات آن مروز هم صورت بگیرد. یهودیان لیبرال میگویند تورا الهام خداوند است اما انسانها آن نوشتهاند و دستورات اخلاقی آن همیشه لازم الاجرا هستند بر خلاف بسیاری دستورات آیینی که امروز لازم نیست صورت بگیرد. در یهودیت حرکت مثبتی تلقی میشود که فرمانها را به بحث بگذرند و تحقیق کنند چطور باید آنها را اجرا کنند. تلمود پر است از قصههای رایهایی که در این موارد با هم بحث میکردند. لطیفهای در این بابا است که میگوید «دو یهودی، سه نظر». برخی از این نظرات را همه پذیرفتهاند اما برخی دیگر هنوز تحت بحث هستند. امروزه یهودیت رهبر واحدی ندارد که تصمیم بگیرد چگونهفرمان را اجرا کنیم یا به چه چیز اعتقاد بورزیم. گرچه یهودیان اعتقادات به نظرات مختلف دارند هنوز یک دین هستند. ده فرمان را همه یهودیان در پای کوه سینا شنیدند. این خاصیت ده فرمان است اما یهودیان اتفاق نظر دارند که تمام ششصد و سیزده دستور تورا به یک اندازه اهمیت دارند.
ده فرمان[]
ده فرمان اینها هستند :
- به خدا اعتقاد داشته باشید
- جز او کسی یا چیزی را نپرستیدتصویری یا مجسمهای را به عنوان خدا نسازید به آن ارادت نورزید و آن را تعظیم نکنید
- نام خدا را بیهوده نبرید
- شبات نگه دارد یعنی در روز هفتم استراحت کنید
- به والدین خود احترام بگذارید
- قتل نکنید
- زنا نکنید
- دزدی نکنید
- شهادت دروغ ندهید
- به مال دیگری حسد نورزید
یکی از ده فرمان حفظ شبات است که با غروب جمعه آغاز میشود و با غروب شنبه به پایان میرسد. شبات روز استراحت برای تشکر از خداوند برای خلق زمین است. سنت استراحت شبات ریشه در تورات دارد. تورات میگوید خداوند دنیا را در شش روز آفرید و در روز هفتم دست نگه داشت. بسیاری یهودیان در این روز برای دعا به کنست یا معبدهای خود میروند. یهودیان مومن در شبات دستورات بسیاری را رعایت میکنند. از جمله این که در شبات نباید کاری انجام شود. بسیاری اعمال هستند که شاید حتی کار تلقی نشوند. مثلا یک یهودی نمیتواند در شبات آتش بیفروزد اتومبیل براند چرا که در موتور ماشین آتش روشن میشود لامپ روشن یا خاموش کند آشپزی کند بنویسد چیزی را در خیابان حمل کند کاری که لازمهٔ تحرک شدید بدنی است صورت دهد دوچرخه سواری کند وسایل الکتریکی مثل کامپیوتر تلویوزیون یا آسانسور استفاده کند خرید و فروش کند
یهودیان سنتی در این مورد بسیار با توجه هستند. در این روز خاص همه پیاده به معبد خود میروند. نماز اضافی میخوانند. کسی خیلی دور از خانه نمیرود. به دیدار دوستان میروند. برای شام و ناهار مهمان دعوت میکنند و در کنار هم فقه یهودیت را مطالعه میکنند. یهودیان لیبرال همهٔ این کارها را نمیکنند. به معبد میروند دوستان را زیارت میکنند و غذاهای خاصی میخورند. ولی اتومبیل میرانند به خرید میروند و از برق استفاده میکنند.
کشروت[]
قوانین یهودیان برای غذاها
یهودیانی که قانون کشروت را رعایت میکنند غذاهای خاصی میل میکنند که با ترتیب خاصی تهیه شده باشد. غذایی که یک یهودی میتواند بخورد کوشر نامیده میشود.یهودیان سنتی در این مورد بسیار با توجه هستند. نمیتوان در رستورانهای غیر کوشر و یا در منزل کسی که کشروت را رعایت نمیکند غذا خورد. گاهی رعایت این اصل دیدار دوستان یا انجام کار را دشوار میکند. اما باید یدانیم این هم بخشی از مذهب یهودیت است. یهودیان لیبرال ممکن است کشروت را رعایت نکنند. بهتر است از خودشان در این مورد سوال شود.
غذاهای کوشر[]
یهودیان میتوانند همه نوع میوه یا سبزی را اگر خوب شسته شود و مطمئن شوند حشرهای در میان آن نیست میل کنند. یهودیان میتوانند هر ماهی باله و فلس داری را بخورند. از جمله قزل آلا و ماهی تون اما خرچنگ صدف و میگو برایشان حرام است. یهودیان میتوانند گوشت هر حیوان نشخوارکنندهٔ سم شکافتهای را میل کنند از جمله گاو گوسفند بز و آهو گوشت پرندگانی که در تورا برای خوراک مردم ناپاک خوانده شده غیرقابل مصرف است اما مرغ اردک و بوقلمون حلال است. غذایی که کسی میپزد یا در بسته بندی عرضه میشود باید به نظر و تایید متخصص کشروت یا ماشگیاخ برسد. عسل کوشر است. تقدیس غذا به دتس ربای یک اسطورهٔ تجملی است و واجب نیست.
غذاهای غیر کوشر[]
غذی غیر کوشر را تریف میخوانند به معنای مخدوش. چرا که تورا میگوید گوشت حیوانی را که درندهای دریده یا کشته نخورید. گوشت حیوان غیرنشخوادکننده یا غیر سم شکافته حرام است. مثلا خوک سم شکافتهاست اما نشخوار نمیکند. فیل نه سم شکافتهاست نه نشخوار میکند. هر دو تریف هستند. خزندگان دوزیستان و جوندگان تریف هستند هیچ حیوان دریایی که فلس و باله نداشته باشد کوشر نیست مثل کوسه مارماهی خرچنگ و میگو پرندگان گوشت خوار نام برده در تورا برای خوردن مناسب نیستند حشرات را نمیشود خورد الا آنها که بر پایشان میپرند مثل جیریرک
قوانین کشروت دیگر[]
حیوان را باید با حرکت سریع یک چاقوی بسیار تیز ذبح کرد تا سریع بمیرد تمام خون آن باید خارج شود سپس میل شود چون در تورا میگوید تولهٔ بز را در شیر مادرش نپزید یهودیان غذایی را که شیر و گوشت هر دو در آن است میل نمیکنند و همیشه اسباب و ظروف آشپزی متفاوتی را برای پخت چنین غذایی به کار میبرند تا این دو با هم تماس نیابد. بیشتر یهودیان یک تا شش ساعت پس از غذا محصولات شیری میل نمیکنند غذای کوشر باید در آشپزخانهای تهیه شود که برای غذای کوشر آماده شدهاست. اگر غذای غیر کوشر در آن پخته شده اشد باید اول به طریق خاصی تمیز شود.
نقاط مهم حیات یک یهودی[]
تولد بریت میلا که در هشت روزگی نوزاد پسر ختنه صورت گرفته و کودک نام گذاری میشود. پیدیون هابن رسمی است که یک پدر انجام میدهد تا برای نخست زادهٔ مذکر زنش از معبد نجات بطلبد. بط لاویان و کاهنان این رسم را اجرا نمیکنند. بت میتزوا در دوازده سالگی یک دختر برگزار میشود و پس از آن او یک زن تلقی میشود برمیتزوا همان مراسم در سیزده سالگی یک پسر است که توراخوانی و دعاهای خاصی هم دارد ازدواج تواد اطفال مرگ
از ازل یهودیان با هم هم عقیده بودند تا دویست سال قبل گروهی یهودی در آلمان تصمیم گرفتند مدرن تر و شبیه به سایر آلمانیها شوند و برخی باورها را کنار بگذارند به این یهودیان رفورمیست یا اصلاح طلب میگویند.
به جز سه گروه محافظه کار اصلاح طلب و ارتدوکس گروههایی با تعداد کمتری هم وجود دارند مثل قرائون. هر گروهی بر اساس فهم خودش از یهودیت اعمال خودش را دارد. برخی از یهودیان بسیاری قواینن را کنار گذاشتهاند. مثلا اصلاح طلبان یا لیبرالها کشروت یا شبات را رعایت نمیکنند و به جای ان جنبههای اخلاقی یهودیت را مد نظر قرار میدهند. یهودیان که دیدند با این اوضاع سنن یهودی از دست میرود برای حفظ سنن پس از لیبرالها بر علیه آنان محافظه کاران را به وجود آوردند. ارتدوکسها این هر دو ار مردود میشمرند و تغییراتی ار که آنها به وجود آوردهاند از حیز اعتبار ساقط میدانند. در سرزمینهای اشغالی تمام یهودیان به کنست میروند. کنستهای اصلاح طلب یا محافظه کار بسیار کم هستند. یهودیان فلسطین خود را اصلاح طلب یا ارتدوکس یا محافظه کار نمیدانند بل خود را هاردی -بسیار مذهبی- داتی -دینی- ماسوراتی -سنتی- یا خیلونی -سکولار- میدانند.
اسماء الله[]
یهودیان معتقدند نام اعتبار بسیاری دارد و نه تنها میگوید طرف کیست بل اطلاعاتی هم در باب او به ما میدهد.اسمهای خدا نیز بسیار اهمیت دارند و بردن آن به شکل کامل ممنوع است و به این دیل است که میبینیم هر جا نا خدا ار میخواهند بنویسند تغییری در ظاهر آن میدهند.
هاشم معادل الاسم در عربی است و در غیر از مواقع دعا برای نام بردن از خدا هاشم میگویند ادونای یا خدای من موقعیت خدا را نشان میدهد که پادشاه جهان است و نامش این را نشان میدهد الوهیم یعنی او که آن قدر قوی است ک هر کاری میتواند بکند و موقع اشاره به توان خدا در ایجاد عدالت این نام برده میشود که اشاره دارد به این که خدا دنیا را خلق و با عدالت اداره کرد. این دو نام آخر آن قر مهم هستند که ارتدوکسها تنها زمان دعا از آنها استفاده میکنند. جز آن هاشم یا الوکیم میگویند اگر نام خدا بر پاره کاغذی باشد نمیتوان دورش انداخت باید به طریق ویژهای حفظ کرد و سوزاند. برخی معتقدند نام خدا به زبانهای دیگر چنین تقدسی ندارد.
یهوه مقدس ترین نام خداست که بسیاری از یهودیان آن را نمیگویند. کسی نمیداند این اسم دقیقا از کجا میآید و یا معنای آن چیست. شبیه فعل عبری هایاه یه معنای بودن است. در تورا وقتی موسی از خدا میپرسد کیستی پاسخ میشنود من همانم که هستم. یهودیان معتقدند نام یهوه اشاره به بی پایانی خداوند دارد.
عهد عتیق[]
عهد عتیق شامل ۳۹ کتاب است که در دورهای بیش از هزار سال به رشته تحریر در آمدهاند. یهودیان و مسیحیان برای کتاب مقدس، تقدس والائی قائلند و آن را الهام خداوند بر نویسندگان کتاب مقدس میدانند و بر این باورند که کتاب مقدس دو مؤلف دارد یکی خدا و دیگری بشر و بین ایندو عنصر خدایی و بشری جدایی وجود ندارد.
جنبش دینی مسیحی بوگومیل (به معنی دوست خدا)، که در منطقهٔ بالکان و سرزمینهای اسلاونشین ظهور کرد، عهد جدید را به عنوان کتاب مقدس میپذیرد، اما عهد عتیق را جعلی میداند. گسترش سریع این فرق در قسطنطنیه، موجب شد تا در حوالی سال ۱۱۰۰ میلادی به دستور حکومت بیزانس، رهبران فرقه دستگیر و رهبرشان، بازیل سوزانده شود. در سدهٔ ۱۵ بخشی از این فرقه به اسلام گرویدند. اسلام نیز کتاب تورات را کتاب الهی دانسته و پیروی از آن را برای مسلمانان واجب میداند، اما کتابی که امروز در دست است را تحریف شده میداند.
عهد قدیم به سه بخش تورات (قانون یا اسفار پنجگانه)، نبودیم (پیامبران)، و کتوبیم (نوشتهها) تقسیم میشود. تورات شامل پنج کتاب موسی (ع) میباشد که در مدت ۴۰ سال بر موسی وحی شد(روایتی که صحت آن مشخص نیست). این بخش سرچشمه اصلی وحی و نبوت است.
تورات دارای پنج کتاب (سفر) به نامهای پیدایش، خروج، لاویان، سفراعدادو تثینهاست. سفر پیدایش راجع خلقت جهان، موجودات و آدم بوده و تا وفات یعقوب ادامه دارد که کلّاً شامل ۵۰ باب میشود. سفر خروج بر تاُسیس احکام یهود درطور سینا اشاره داردو ۳۴ باب دارد.باب بیستم از سفر خروج شامل ده فرمان الهی بر موسی است. سفر لاویان بر بر تنظیم احکام دین یهود و حدود و سبط لاوی دلالت میکند.این سفر ۲۷ باب دارد. سفر اعداد بیشتر از سفرهای قوم بنی اسرائیل در بیابان و فتح سرزمین کنعان سخن گفته که شامل ۳۶ باب است. سفر تثنیه که بیشتر آن از احکام عمومی شریعت سخن گفته و ۳۴ باب دارد.
پادشاهان، دارای دوبخشچهٔ پیامبران پیش گام (متقدم) (صحیفه یوشع، داوران، سموئیل اول، سموئیل دوم، پادشاهان اول و دوم) و پادشاهان پایانی (متأخر) که دارای کتابهای اشعیا، ارمیا، و تمام پیامبران کوچک دیگر(یوئیل، هوشع، عاموس و...) است که تا پیش از مسیحی (۱۶۰ سال پیش از میلاد) ظهور کردهند. بخش نوشتهها، گردایش سوم از زمان کهن است که شمار آن به دوازده میرسد و دارای مزامیر، امثال، غزل غزلها و... میشوند.
البته باید اضافه کنیم که بسیاری از پژوهشگران بر این باورند که اسفار را موسی ننوشته ,بلکه سرگذشت موسی مبتنی است بر در روایات سیصد و چهار سال بعد از او که به رشته نوشتاری درآمده و به صورت حکایت موجود است.
جستارهای وابسته[]
- تورات
- تنخ
- ستاره داوود
- شوفار
- سرزمین اسرائیل
- دیوار ندبه
- روش هشانا
- سوکوت
- پسح یا پسه ه
- یهودیان آمریکا
پانویس[]
منابع[]
- دین یهودی، مسیحی و مسلمانی، پیترز فرانسیس، ت: حسین توفیقی، ستاد بررسیهای دینها و آیینها قم، ایران ۱۳۸۴
- پرستش در دین ابراهیمی، عباس اشرفی، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۸۴